ویندوز UEFI چیست و چه کاربردی دارد؟

عوض کردن ویندوز یکی از امور تاثیر گذار برای افزایش سرعت سیستم عامل می باشد، گذشته از این، هر چند وقت یک بار به دلیل کند شدن سیستم، حذف شدن برخی از فایل های ویندوز و … ناچار به تعویض آن خواهید شد. ممکن است در هنگام دانلود یا خرید ویندوز با واژه ویندوز UEFI مواجه شده باشید که انتخاب گزینه مناسب را کمی سخت کرده باشد. همچنین در صورت خرید دیسک اشتباه یا عدم سازگاری این ورژن از ویندوز، امکان نصب آن بر روی کامپیوتر شخصی یا لپ تاپ وجود نخواهد داشت. اما ویندوز UEFI چیست و چه کاربردی دارد؟ همراهِ تکنوسان در مقاله پیش و رو باشید تا ابتدا مروری بر ویندوز UEFI و ویژگی های آن داشته باشیم و سپس دلایل جایگزینی UEFI با بایوس را بررسی کنیم.

ویندوز UEFI چیست؟

UEFI یا Unified Extensible Firmware Interface یک واسط نرم‌افزاری بین سیستم‌‌عامل، میان افزار (Firmware) و سخت‌افزار است که قبل از بوت سیستم به اجرا در می آید. UEFI در واقع جایگزین بایوس می شود، البته بسیار مفصل تر، پیچیده تر و پیشرفته تر. UEFI چیزی شبیه به یک سیستم ‌عامل خواهد بود و در نتیجه محیط ساده و حالت DOS بایوس‌های فعلی، جای خود را به محیط گرافیکی می دهد که امکان استفاده از ماوس نیز در آن فراهم شده است. UEFI کنترل سیستم را بعد از روشن کردن آن و قبل از شروع به کار سیستم ‌عامل به دست می گیرد. بنابراین ویژگی هایی مانند مدیریت گجت های متصل شده، اطلاعات درایو های ذخیره سازی، کنترل سرعت فن ها و … در محیطی جذاب در دسترس کاربران خواهد بود. 

برخی از مزایای UEFI به شرح زیر است:

• بالا رفتن سرعت لود اولیه سیستم

• پشتیبانی از منوهای گرافیکی

• پشتیبانی از ماوس

• امکان اورکلاک کردن قطعات سخت افزاری

• پشتیبانی از برنامه‌های کاربردی پیش از سیستم‌‌عامل مثل بازی، مدیا پلیر، مرورگر اینترنت!

• پشتیبانی از شبکه و کار در محیط شبکه پیش از ورود به سیستم‌عامل!

• پشتیبانی از محیط چند زبانه

• امکان مدیریت گجت های متصل شده به سیستم

ویندوز UEFI چه کاربردی دارد؟

ویندوز های طراحی شده بر پلتفرم UEFI از ویژگی Secure Boot یا بوت امن پشتیبانی می کنند؛ این ویژگی با نظارت بر روی تمامی مراحل بوت شدن، نهایت امنیت را برای سیستم به ارمغان می آورد، همانطور که می دانید مایکروسافت فعال بودن فناوری Secure Boot را برای نصب ویندوز ۱۱ اجباری اعلام کرده است. همچنین استفاده از پارتیشن GPT به یک استاندارد در UEFI تبدیل شده، این موضوع به خودی خود یک مزیت مهم برای ویندوز های UEFI محسوب می شود و با ارتقا دادن بلوک های ۳۲ بیتی به ۶۴ بیتی می تواند بستری برای استفاده از تجهیزات ذخیره سازی با بیش از ۹ ترابایت حافظه را فراهم کند، این عدد در پارتیشن های MBR تنها به ۲٫۲ ترابایت محدود شده بود. ویندوزهای دارای قابلیت UEFI، این امکان را به شما می دهند که در صورت پشتیبانی کامپیوتر از این قابلیت و نصب صحیح ویندوز، سرعت لود، بالا آمدن و تمام بخش های سیستم عامل را تا حد قابل توجهی افزایش دهید. 

انواع UEFI

در حال حاضر دو نوع UEFI وجود دارد :

• نوع اول آن در کنار بایوس سنتی قرار می گیرد. یعنی همچنان بایوس به همان شکل قدیمی وجود دارد و در کنار آن با امکاناتی متفاوت قرار دارد و کاربر می تواند در صورت نیاز UEFI را فعال کرده و از آن استفاده کند.
• نوع دوم فاقد بایوس بوده و UEFI‌ کاملاً جایگزین بایوس می شود. البته هدف نهایی UEFI نیز نوع دوم است.

چگونه بفهمیم که سیستم از UEFI پشتیبانی می کند یا خیر؟

برای این که بدانید سیستم شما از UEFI پشتیبانی می کند یا نه، کافیست به منوی بوت ویندوز بروید. در آنجا اگر دو درایو DVD وجود داشت که یکی دارای پیشوند یا پسوند بود به معنای آن است که سیستم از UEFI پشتیبانی می کند. برای بوت کردن و نصب ویندوز UEFI باید همین درایو انتخاب شود و فرمت درایوها مطابقت داشته باشد. برای اینکه بفهمید ویندوز نصب شده از نوع UEFI است یا خیر مانند تصویر زیر مراحل را دنبال کنید و ابتدا با استفاده از کلید های ترکیبی ویندوز + R منوی RUN را فراخوانی کنید، سپس با استفاده از عبارت MSINFO32 به منوی System Information وارد شوید. در سربرگ System Summary عبارت Legacy رو به روی BIOS Mode به معنی وجود بایوس و عبارت UEFI طبیعتا وجود ویندوز UEFI را نشان می دهد. یک راه ساده تر هم برای اطلاع از پشتیبانی سیستم از UEFI وجود دارد، می توانید با سرچ کردن مدل مادربرد در گوگل و مراجعه به سایت سازنده به راحتی نوع بایوس و ویژگی های آن را بفهمید.

چه ویندوز هایی از UEFI پشتیبانی می کنند؟

اولین نسخه از ویندوز UEFI در ویندوز ۷ رونمایی شد اما امروزه ویندوزهای ۷ – ۸ – ۱۰ و ۱۱ دارای ورژن UEFI هستند، البته تنها نسخه ۶۴ بیتی ویندوز ۷ از حالت UEFI پشتیبانی می کند و در صورت استفاده از نسخه های ۳۲ بیتی، تنها در حالت Legacy BIOS قادر به نصب ویندوز خواهید بود. به طور کلی اگر سیستم حرفه ای و توانایی تغییر فرمت پارتیشن ها به GPT را دارید توصیه ما استفاده از ویندوزهای UEFI است.

اورکلاک کردن با UEFI

یکی دیگر از ویژگی های جذاب UEFI، اورکلاک پذیر کردن قطعات سیستم در ساده ترین حالت ممکن است. این مقوله بسته به نوع مادربرد و ورژن UEFI می تواند متفاوت بوده و ویژگی های مختلفی را ارائه دهد. اما به طور کلی UEFI از اورکلاک کردن رم به صورت دستی یا با استفاده از پروفایل های XMP، اورکلاک کردن پردازنده و … پشتیبانی می کند تا کارایی سیستم خود را با حفظ پایداری افزایش دهید. همچنین در صورت وجود فن های PWM، می تواند دور چرخش فن ها را متناسب با نیاز سیستم کاهش یا افزایش دهید تا مدیریت دما به خوبی انجام شود. پیشنهاد می شود برای افزایش کارایی و حفظ امنیت سیستم، بایوس خود را همواره آپدیت نگه دارید.

بایوس چیست؟

با توجه به اینکه UEFI‌ جایگزین بایوس شده و قرار است کار آن را به نحو بهتری انجام دهد، لازم است بدانیم کار BIOS چه بوده و UEFI چه بهبودی در آن داده است. بایوس (Basic Input/Output System) برنامه‌ای است که به محض روشن شدن کامپیوتر فعال شده و کنترل کامپیوتر را بر عهده می گیرد و پس از اطمینان از سالم بودن قطعات سخت افزاری، سیستم عامل را به اجرا در می آورد. بایوس جریان داده‌ای پیش از بوت را مابین سیستم‌‌عامل و تجهیزات جانبی مانند هارد دیسک، کارت گرافیک، کیبورد و ماوس مدیریت می کند. وقتی کامپیوترِی روشن می شود، بایوس بررسی می کند که آیا تمامی تجهیزات لازم برای عملکرد صحیح کامپیوتر فعالند و درست عمل می کنند یا خیر. سپس Loader، سیستم ‌عامل را از هارد دیسک در حافظه بارگذاری می کند.

بایوس سال‌هاست که به صورت یک رابط نرم‌افزاری در کامپیوتر های منطبق با PC/AT وجود دارد و علی رغم پیشرفت سریع این کامپیوتر ها، همچنان بایوس آنها به شکل اولیه وجود دارد. بایوس به وسیله سیستم‌های منطبق با PC/AT که براساس معماری X86، ۱۶ بیتی و Real Mode کار می کنند، مورد استفاده قرار می گیرد. در عوض UEFI‌ مخصوص یک معماری پردازنده خاص نیست؛ بنابراین می تواند عملکرد یکسانی را روی فناوری های متفاوت داشته باشد. مزیت دیگر UEFI‌ این است که برخلاف بایوس، امکان بوتی مدرن و پیشرفته را در اختیار تمامی سیستم‌ها قرار می دهد.

بایوس دوگانه چیست؟

همانطور که می دانید لازمه اصلی ورود به سیستم عامل، وجود بایو و طی کردن مراحل آن است. در شرایطی که آسیبی به بایوس وارد شود دسترسی به سیستم ممکن نخواهد بود. از این رو برخی از مادربرد ها از بایوس دوگانه یا Dual Bios برای امنیت بیشتر بهره می برند. اما Dual Bios چیست و چرا در هنگام خرید مادربرد باید به آن توجه کنیم؟ این فناوری ۲ بایوس فیزیکی را شامل می شود که یکی بایوس اصلی و دومی بایوس پشتیبان نامیده می شود. در صورتی که به هر دلیلی سیستم نتواند بایو اصلی را بارگذاری کند، در بوت بعدی بایوس پشتیبان بارگذاری می شود تا همچنان کارایی سیستم حفظ شود.

چگونه UEFI به بایوس مرتبط می شود؟

UEFI‌ برای استاندارد سازی دو وظیفه اصلی بایوس تلاش می کند:

• رابط بین میان‌افزار و سیستم‌‌عامل
• راه‌اندازی ابتدایی پلتفرم سخت‌افزاری

UEFI‌ در واقع یک رابط است که می تواند روی بایوس قرار گیرد و یا در سیستم‌هایی که فاقد بایوس هستند، به تنهایی کار بایوس را انجام دهد. UEFI دو نوع سرویس را تعریف می کند :

• Boot Service : شامل کنسول متن و گرافیکی می شود که روی تجهیزات متفاوت قابل اجراست.
• Runtime Service : شامل سرویس‌هایی مثل تاریخ، زمان و NVRAM می شود. NVRAM یک نام عمومی برای هر نوع حافظه‌ای است که اطلاعات را به صورت دائمی نگه می دارد و در این جا اشاره به بایوس دارد.

تفاوت بین بایوس و UEFI

بدون شک اگر تا اینجای مقاله همراه ما بودید، اکنون ویژگی های اصلی UEFI و برتری های آن به بایوس سنتی را می دانید. UEFI امکان پارتیشن بندی و مدیریت درایو های پر حجم را برای کاربران فراهم می کند، سرعت بوت شدن و ورود به ویندوز را افزایش می دهد و رابطی گرافیکی را برای مدیریت سیستم ارائه می دهد. با این حال هنوز هم برخی از سیستم های قدیمی با پشتیبانی از بایوس در بازار یافت می شود. UEFI با وجود تمام ویژگی های بروز و مفیدش، نمی تواند با ویندوز های قدیمی سازگاری داشته باشد و اگر قصد اجرای ویندوز های نسل های قبل را داشته باشید باید به سراغ سیستم های BIOS بروید.

نتیجه گیری

بدون شک اکنون تنها چند سال زمان با حذف کامل بایوس های سنتی و جایگزینی آن ها با UEFI فاصله داریم. حتی با وجود قیمت بالای سیستم های UEFI نمی توان افزایش سرعت، کارایی، امنیت و راحتی استفاده از آن ها را نادیده گرفت. گذشته از این، مایکروسافت با معرفی ویندوز ۱۱ وجود ویژگی هایی مانند Secure Boot را برای نصب اجباری اعلام کرده که به خودی خود می تواند دلیل مناسبی برای مهاجرت به UEFI باشد. بنظر شما کاربرد ویندوز UEFI به اندازه ای است که بتواند بایوس را کنار بزند؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.